Κοραής στην όπερα και Ρίτσος… στο πιάνο

Η δίτομη «Ιστορία της Μουσικής στη Νεώτερη Ελλάδα», που κυκλοφόρησε από το Ωδείον Αθηνών, περιλαμβάνει άγνωστα και συναρπαστικά στιγμιότυπα, από την Αλωση της Πόλης έως το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, χάρη στη συμμετοχή ειδικών μουσικολόγων και ερευνητών

Πέρασε ο Φλομπέρ από την Πάτρα του 1849 για να παρακολουθήσει όπερα; Ποια ήταν η σχέση του Ελευθέριου Βενιζέλου με τα ωδεία της χώρας; Πόσες επαρχιακές πόλεις είχαν μουσικά σωματεία στις αρχές του 20ού αιώνα; Οι απαντήσεις βρίσκονται στους δύο τόμους της «Ιστορίας της Μουσικής στη Νεώτερη Ελλάδα», που εξέδωσε το Ωδείον Αθηνών, με τη στήριξη του Κοινωφελούς Ιδρύματος Κοινωνικού και Πολιτιστικού Εργου (ΚΙΠΚΕ), σε επιμέλεια των Χάρη Ξανθουδάκη, Πάνου Βλαγκόπουλου, Κώστα Καρδάμη και Στέλλας Κουρμπανά.
Η «Ιστορία», που θα ολοκληρωθεί ως τριλογία, ξεκινάει από την περίοδο της Αλωσης της Πόλης και φτάνει έως τον Μανώλη Καλομοίρη και το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Από τους δύο τόμους επιλέγουμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα.

Ο νεαρός Κοραής στην όπερα

«Τη 23 του απερασμένου (μηνός) σας έγραψα πάλι διά τον σιόρ Διαμαντή (…) Στην εκκλησία λογιάζω πως έρχεται διά τα μάτια. Κάθε Σάββατο βράδυ αντίς να έλθη στην εκκλησία, πηγαίνει στην όπερα· μάλιστα του Μεγάλου Κανόνος την βραδειά και την παραμονήν βράδυ των Βαΐων ν’ αφήση την ακολουθία του να πάη στην όπερα». Ο «σιόρ Διαμαντής» δεν είναι άλλος από τον 25χρονο τότε Αδαμάντιο Κοραή, ο οποίος, όπως μεταφέρει στην επιστολή του ο πληροφοριοδότης του πατέρα του, Σταμάτης Πέτρου («Γράμματα από το Αμστερνταμ», επιμ. Φίλιππος Ηλιού, εκδ. Ερμής, 1976), έκανε «έκλυτη ζωή» στην Ολλανδία και αντί να πηγαίνει στην εκκλησία,

Ο πρώτος Βέρντι στην Αθήνα

«Προς τα τέλη του 1850 συγκροτήθηκε η Επιτροπή του Θεάτρου από επιφανείς αθηναίους πολίτες, Ελληνες και ξένους, και –διαθέτοντας τη βασιλική υποστήριξη– διαδραμάτισε ρόλο εργολαβίας… Παράλληλα, για πρώτη φορά τα Ανάκτορα και η κυβέρνηση εγγυήθηκαν την απόλυτη κάλυψη του οποιουδήποτε ύψους τελικού ελλείμματος της σαιζόν…». Κατά τη διάρκειά της ανέβηκαν οκτώ όπερες, με πιο ενδιαφέρουσες τον «Ernani», που ήταν και η πρώτη παραγωγή όπερας του Βέρντι στην Αθήνα (20.1/1.2.1851), και τις όπερες «I due Foscari» του ίδιου συνθέτη και «I puritani» του Μπελίνι (Από το «Η μουσική κίνηση στην Αθήνα κατά την οθωνική περίοδο» του Κωνσταντίνου Σαμπάνη).

Πέρασε ο Φλομπέρ από την Πάτρα;

«Το κτίσιμο του πρώτου ξύλινου αλλά κλειστού θεατρικού χώρου στην Πάτρα το 1849, το οποίο μπορούσε να υποστηρίξει πλήρεις σαιζόν όπερας με μετακαλούμενους θιάσους από την Ιταλία, σήμανε μια νέα εποχή για την πόλη. Ολοι έσπευδαν στο θέατρο για να παρακολουθήσουν τις παραστάσεις. Από τον Gustave Flaubert, ο οποίος κατά το μακρύ ταξίδι του στην Ανατολή παρακολούθησε κατά πάσα πιθανότητα την όπερα “I Capuleti e i Montecchi” του Bellini, ως τον μικρό Αριστοτέλη Δρακόπουλο, μαθητή σχολείου, που έγραφε με ενθουσιασμό προς τη μητέρα του στην Αθήνα: “Εδό ήρχισε η “Νόρμα” και κάθε βράδι πιγένομεν εις το θέατρον και διασκεδάζομεν”. Ο μικρός Δρακόπουλος (θείος της μουσικοκριτικού Αύρας Θεοδωροπούλου αλλά και της ποιήτριας Θεώνης Δρακοπούλου, της γνωστής Μυρτιώτισσας) περιέγραφε, ακόμη, πως όταν υπήρχε θεατρική παράσταση πήγαιναν στο θέατρο, διαφορετικά έβρισκαν κάτι άλλο να κάνουν, καταδεικνύοντας πώς το θέατρο –που ήταν βασικά, αν και όχι αποκλειστικά, λυρικό– αποτελούσε το κέντρο της βραδινής δραστηριότητας της πόλης των Πατρών στα μέσα του 19ου αιώνα, και μάλιστα όλων των τάξεων» (από το «Η μουσική κίνηση στις άλλες πόλεις», της Στέλλας Κουρμπανά).

Σουαρέ με Καποδίστρια και Τρικούπη

«Σε μια δεξίωση στο σπίτι του Σπ. Τρικούπη, που έγινε για να γιορταστεί –με παρουσία του Καποδίστρια– η απελευθέρωση του Μεσολογγίου, ο Φλογαΐτης (σ.σ.: θεωρητικός της μουσικής), μη ων εξ επαγγέλματος μουσικός, συγκατέβη να ωραΐση την εορτήν διά της αρμονικής αυτού δεξιότητος. Για κακή του τύχη, όμως, έσπασε μια χορδή του βιολιού, και έτσι η βραδιά έκλεισε με τον Κωνσταντίνο Κοκκινάκη (σ.σ.: συνεργάτη του Καποδίστρια σε θέματα παιδείας) να τραγουδά και να συνοδεύει τον εαυτό του με την κιθάρα» (Από το «Εξ Εσπερίας ο ήχος» του Χάρη Ξανθουδάκη).

Η πρώτη όπερα του νεοελληνικού κράτους

«Το 1837, και ενώ η Αθήνα είχε μόλις το 1834 γίνει πρωτεύουσα του κράτους, ένας ιταλικός θίασος παρουσίασε τον “Barbiere di Siviglia” του Gioacchino Rossini. Μετά το πρώτο κολοβό ανέβασμα του έργου στις 30 Μαΐου του 1837, η πρώτη ολοκληρωμένη παρουσίαση της όπερας πραγματοποιήθηκε στις 5 Αυγούστου του ίδιου έτους. Ηταν η πρώτη παράσταση όπερας στο νεοελληνικό κράτος…» (Από το «Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος και η γέννηση της μουσικής κριτικής στην Ελλάδα» της Στέλλας Κουρμπανά).

Ο Μότσαρτ «παιδαγωγός των προλετάριων»

«[Το 1903 είναι] μια εποχή που η λόγια μουσική –η λεγόμενη “κλασική”– δεν είχε φορτωθεί ακόμη ιδεολογικούς μανδύες που να την ταυτίζουν με πολιτικοκοινωνικές επιλογές, από τις οποίες δεν έχει καταφέρει να απαλλαγεί ακόμη. Ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, λίγους μόνο μήνες μετά την πρώτη δημοσίευση της μετάφρασής του του “Κομμουνιστικού Μανιφέστου”, έγραφε στο κείμενό του “Σοσιαλισμός και Τέχνη” (τηρείται η ορθογραφία του πρωτοτύπου): […] ο Μόζαρτ, ο Βέμπερ, ο Μπιζέ, ο Λόρτσιγκ, ο Βάγκνερ, ο Νίκολαϊ είναι οι αισθητικοί παιδαγωγοί των προλετάριων του Βερολίνου στο δραματικό και μουσικό κόσμο της τέχνης» (Από το «Θέατρον ήτο πλέον το μελόδραμα» της Στέλλας Κουρμπανά).

Ο Βενιζέλος και τα Ωδεία

Το 1911 ο Γεώργιος Νάζος, διευθυντής του Ωδείου Αθηνών, ξεκινάει εκστρατεία για την καταγραφή δημοτικής μουσικής στον ελλαδικό χώρο μαζί με τους Κωνσταντίνο Ψάχο και Αρμάνδο Μαρσίκ. «Τον Απρίλιο του 1911 ο Νάζος ταξίδεψε στην Κρήτη φέροντας μαζί του συστατική επιστολή του Βενιζέλου, με την οποία ο πρωθυπουργός ζητούσε θερμά από τον επίτροπο της Δημοτικής Ασφάλειας να διευκολύνει το έργο του… Η αξία που ο Βενιζέλος απέδιδε στο Ωδείο Αθηνών και το έργο του, αλλά και το προσωπικό του ενδιαφέρον για τη μουσική παιδεία, φανερώνεται και από το γεγονός ότι λίγο μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης φρόντισε να ιδρυθεί στη πόλη ωδείο… Και ήταν εκείνος που παραχώρησε, με νόμο, οικόπεδο στην πλατεία Κλαυθμώνος για να κτιστεί νέο κτίριο για το Ωδείο Αθηνών, ανταποκρινόμενος στο σχετικό αίτημα του Νάζου το 1931» (Από το «Η μουσική παιδεία και ζωή στην πρωτεύουσα»).

Ο έλληνας συνεργάτης του Βάγκνερ

«Ενας από τους βασικούς πρωταγωνιστές της μουσικής ζωής αλλά και παιδείας στη Θεσσαλονίκη πριν από την απελευθέρωση ήταν ο Δημήτριος Λάλλας (1844-1911). Ο Λάλλας, ο μοναδικός έλληνας συνεργάτης του Richard Wagner, υπήρξε ένας σημαντικότατος μουσικός παιδαγωγός αλλά και συνθέτης. Γεννημένος στο Μεγάροβο του Μοναστηρίου και καταγόμενος από πολύ εύπορη οικογένεια, πήγε για οικονομικές σπουδές στη Γενεύη και για μουσικές σπουδές στο Μόναχο. Εκεί γνωρίστηκε με τον Richard Wagner, του οποίου έγινε συνεργάτης κατά τη διετή προετοιμασία για την παρουσίαση της τετραλογίας του “Δαχτυλιδιού του Nibelung” στο Bayreuth, τον Αύγουστο του 1876… Βρέθηκε κοντά στον Wagner στην πιο σημαντική φάση της καλλιτεχνικής πορείας του τελευταίου» («Θεσσαλονίκη», Στέλλα Κουρμπανά, Κωνσταντίνος Σαμπάνης).

Ο Ρίτσος μαθητής πιάνου

Ο ιταλός αρχιμουσικός Giocondo Moretti (1867-1941) έφτασε στο Γύθειο το 1900, προσκεκλημένος από τον δήμαρχο της πόλης, με στόχο να συγκροτήσει φιλαρμονικό σώμα. «Η προσφορά του στη μουσική ζωή του Γυθείου (αλλά και των γειτονικών Κροκεών, όπου ο Moretti ίδρυσε Φιλαρμονική) αποδείχθηκε ανεκτίμητη. Στους μαθητές του συγκαταλέγεται και ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος (1909-1990), ο οποίος ήταν εξ αγχιστείας ανιψιός του και το διάστημα 1921-1925 ζούσε στο Γύθειο. Ο Ρίτσος έμαθε πιάνο και μαντολίνο κοντά στον Moretti, ο οποίος δίδασκε βεβαίως και κατ’ οίκον μαθήματα» («Αλλες πόλεις», Στέλλα Κουρμπανά, Κωνσταντίνος Σαμπάνης).

Σημείωση: «Ιστορία της μουσικής στη νεώτερη Ελλάδα», τόμος Α’ και Β’, εκδόσεις Ωδείου Αθηνών, με την ευγενική στήριξη του ΚΙΚΠΕ. Επιμέλεια Χάρης Ξανθουδάκης, Πάνος Βλαγκόπουλος, Κώστας Καρδάμης, Στέλλα Κουρμπανά. Το έργο πρότεινε ως επετειακή δράση στο Κοινωφελές Ιδρυμα Κοινωνικού και Πολιτιστικού Εργου η «Πρωτοβουλία 1821-2021».

Παραγωγή: εκδ. Αλεξάνδρεια.

Πηγή: Protagon.gr