Ο Νίκος Κούρκουλος δεν υπήρξε απλώς ένας ηθοποιός. Υπήρξε μια ολόκληρη εποχή. Μια φυσιογνωμία που σημάδεψε το ελληνικό θέατρο, τον κινηματογράφο και αργότερα την ίδια την πορεία του Εθνικού Θεάτρου.

Γεννήθηκε στην Αθήνα, στις 5 Δεκεμβρίου 1934, και μεγάλωσε στον Ζωγράφο. Πριν γίνει «πρώτος» στη σκηνή, ήταν… ποδοσφαιριστής του Παναθηναϊκού. Η ηθοποιία μπήκε στη ζωή του σχεδόν τυχαία: διάβασε βιβλία για το θέατρο και ένιωσε πως αυτό ήταν τελικά το μονοπάτι του. Κομβικός άνθρωπος στη ζωή του υπήρξε ο Μάνος Κατράκης, που τον καθοδήγησε να δώσει εξετάσεις στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου — από όπου αποφοίτησε το 1958.

Τα πρώτα βήματα και η εκτόξευση

Το 1959 έκανε την πρώτη του εμφάνιση στη σκηνή, δίπλα σε δύο τεράστιες μορφές: Έλλη Λαμπέτη και Δημήτρη Χορν, στην «Κυρία με τις Καμέλιες». Από εκεί και μετά, η πορεία του ήταν συνεχώς ανοδική.

Πολύ γρήγορα αναδείχθηκε σε κορυφαίο πρωταγωνιστή — έναν ηθοποιό που μπορούσε να σταθεί με την ίδια δύναμη στο αρχαίο δράμα, στο κλασικό ρεπερτόριο και στο σύγχρονο θέατρο. Η παρουσία του στην Επίδαυρο υπήρξε εμβληματική: Μήδεια (1959), Ορέστης (1971), Οιδίπους Τύραννος (1982), Φιλοκτήτης (1991). Ο τελευταίος ρόλος ήταν και η αποχαιρετιστήρια εμφάνισή του στην αρχαία σκηνή.

Παράλληλα, ως επικεφαλής θιάσων και ως δημιουργός δικού του θεάτρου, πρωταγωνίστησε σε πληθώρα σπουδαίων έργων: «Η Μικρή μας Πόλη», «Οντίν», «Σαμπρίνα», «Ιούλιος Καίσαρ», «Να Ντύσουμε τους Γυμνούς», «Λούλου», «Όπερα της Πεντάρας», «Ο Γλάρος», «Ψηλά από τη Γέφυρα», «Στη Φωλιά του Κούκου» και πολλά ακόμη.

Ο ζεν πρεμιέ του ελληνικού σινεμά

Ο κινηματογράφος τον απογείωσε στο ευρύ κοινό. Με περισσότερες από 30 ταινίες, ο Κούρκουλος έγινε το απόλυτο «αρσενικό» της εποχής: σκληρός αλλά ευαίσθητος, αδίστακτος αλλά δίκαιος, πάντα επιβλητικός. «Ο Κατήφορος», «Κοινωνία Ώρα Μηδέν», «Το Χώμα Βάφτηκε Κόκκινο», «Αδίστακτοι», «Ορατότης Μηδέν», «Ο Αστραπόγιαννος» — ταινίες που έγραψαν ιστορία.

Τιμήθηκε δύο φορές με το Α’ Βραβείο Ερμηνείας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης:

• 1965 για τους «Αδίστακτους»
• 1970 για τον «Αστραπόγιαννο»

Ο άνθρωπος που άλλαξε το Εθνικό Θέατρο

Από το 1994 έως τον θάνατό του, διετέλεσε καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου — ίσως η σημαντικότερη προσφορά του. Εκεί άφησε το πιο βαθύ του αποτύπωμα.

Με όραμα και πείσμα, άνοιξε το Εθνικό σε νέους δημιουργούς, ανανέωσε τη Δραματική Σχολή, δημιούργησε το Παιδικό Στέκι, την Πειραματική Σκηνή, την Διεθνή Σκηνή, τον Άδειο Χώρο, το Εργαστήρι Υποκριτικής και Σκηνοθεσίας, καθώς και τη Θερινή Ακαδημία Θεάτρου.

Έφερε ξένους σκηνοθέτες, έκανε το Εθνικό περιοδεύον θίασο, παρουσίασε σημαντικά έργα του διεθνούς και ελληνικού ρεπερτορίου, και τόλμησε το πρώτο μιούζικαλ στην ιστορία του θεσμού: «Βίρα τις Άγκυρες».

Χαρακτηριστική είναι η δική του φράση για το Εθνικό όταν ανέλαβε:
«Ήταν ένας σάπιος οργανισμός που είχαν μείνει μόνο τα κόκαλα».
Και όμως, μέσα σε λίγα χρόνια, το αναμόρφωσε εκ θεμελίων.

Τον Μάρτιο του 2006 υπέγραψε την οριστική σύμβαση για την αποκατάσταση και τον εξοπλισμό του κτιριακού συγκροτήματος του Εθνικού Θεάτρου — ένα από τα μεγάλα του οράματα.

Το τέλος ενός μεγάλου καλλιτέχνη

Ο Νίκος Κούρκουλος έφυγε από τη ζωή στις 30 Ιανουαρίου 2007, μετά από μακρά μάχη με τον καρκίνο.
Άφησε πίσω του μια τεράστια παρακαταθήκη: έναν αναγεννημένο θεατρικό οργανισμό, ανεπανάληπτες ερμηνείες και μια προσωπικότητα που ενέπνευσε γενιές ηθοποιών.