Υπήρξαν ηθοποιοί καλοί. Υπήρξαν σπουδαίοι. Και υπήρξε και ο Αιμίλιος Βεάκης.

Για πολλούς, όχι απλώς κορυφαίος της εποχής του, αλλά ο άνθρωπος που έδωσε σχήμα, βάθος και ψυχή στο νεοελληνικό θέατρο. Ένας καλλιτέχνης με ιστορικές ερμηνείες, πολιτική στάση και τίμημα βαρύ – όπως συχνά συμβαίνει με όσους δεν έσκυψαν το κεφάλι.

Γεννημένος στις 13 Δεκεμβρίου 1884 στον Πειραιά, εγγονός του λόγιου Ιωάννη Βεάκη, έμεινε νωρίς ορφανός και μεγάλωσε σε ξένα σπίτια, με άλλους να ορίζουν για εκείνον ένα «λογικό» μέλλον στο εμπόριο. Εκείνος όμως διάλεξε το παράλογο: το θέατρο. Κόντρα στις αντιδράσεις, φοίτησε στη Δραματική Σχολή του Βασιλικού Θεάτρου και αργότερα στη Σχολή Καλών Τεχνών. Το 1901 εγκαταλείπει τις σπουδές και ανεβαίνει για πρώτη φορά στη σκηνή με τον θίασο της Ευαγγελίας Νίκα, στον Βόλο, σε έργο του Σαρντού. Η αρχή είχε γίνει.

Τα επόμενα χρόνια τον βρίσκουν συνεχώς στον δρόμο. Περιοδείες στην επαρχία, θέατρα πρόχειρα, κοινό απαιτητικό. Μοναδική διακοπή, η στρατιωτική του θητεία (1912–1913), όπου συμμετείχε στους Βαλκανικούς Πολέμους και προήχθη σε λοχία επ’ ανδραγαθία. Οι εμπειρίες εκείνης της περιόδου αποτυπώθηκαν στο αφήγημα «Πολεμικαί Εντυπώσεις» (1914).

Από το 1914 έως το 1918 συνεργάζεται με κορυφαίους θιάσους και πρωταγωνιστεί σε έργα Πιραντέλο, Ευριπίδη, Σαίξπηρ, Χέμπελ και Αντρέγεφ. Το 1919, με την «Εταιρεία Ελληνικού Θεάτρου» και τον Φώτο Πολίτη, ανεβαίνει στον «Οιδίποδα Τύραννο» του Σοφοκλή. Εκεί καθιερώνεται οριστικά: ο Βεάκης γίνεται ο τραγωδός της εποχής του.

Ακολουθούν χρόνια δημιουργικής έκρηξης. Γκόγκολ, Ντοστογιέφσκι, Ξενόπουλος, Χορν. Το «Φυντανάκι» ανεβαίνει για πρώτη φορά το 1921 με προσωπικό του θίασο. Το 1931, μαζί με την Κατίνα Παξινού και τον Αλέξη Μινωτή, καταπιάνεται με Στρίντμπεργκ, Ο’ Νηλ και Τσέχοφ. Το θέατρο στην Ελλάδα αλλάζει – και εκείνος είναι μπροστά.

Με την ίδρυση του Εθνικού Θεάτρου γίνεται βασικό του στέλεχος (1932–1942). Παίζει δεκάδες ρόλους του παγκόσμιου ρεπερτορίου και το 1941 ερμηνεύει ξανά τον «Οιδίποδα Τύραννο» στο Ηρώδειο. Λίγο αργότερα αποχωρεί, για να συνεχίσει σε άλλους θιάσους. Όμως η Ιστορία δεν τον αφήνει ήσυχο.

Στην Κατοχή εντάσσεται στο ΕΑΜ. Μετά τα Δεκεμβριανά ακολουθεί τον ΕΛΑΣ στην υποχώρησή του, παίζοντας θέατρο όπου μπορούσε, όπως μπορούσε. Με τη Συμφωνία της Βάρκιζας επιστρέφει στην Αθήνα και διώκεται για τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Του ζητούν δήλωση μετανοίας. Εκείνος απαντά με λόγια που έμειναν:
«Μισώ τα τυραννικά καθεστώτα, το φασισμό και τη βία… Είμαι δημοκράτης και ανθρωπιστής».

Παρά τις διώξεις και την εύθραυστη υγεία του, συνεχίζει. Ιδρυτικό μέλος των «Ενωμένων Καλλιτεχνών», νέες παραστάσεις, νέοι αγώνες. Το 1947 αποσύρεται προσωρινά, με μια πενιχρή σύνταξη. Το 1949 επιστρέφει ξανά στη σκηνή, γιατί απλώς δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς. Το 1951 επανέρχεται και στο Εθνικό Θέατρο.

Στον κινηματογράφο εμφανίστηκε ελάχιστα – αλλά καθοριστικά. «Αστέρω», «Η φωνή της καρδιάς». Παράλληλα έγραφε ποίηση, διασκεύαζε λογοτεχνικά έργα και άφησε πίσω του θεατρικά κείμενα και ημερολόγια που εκδόθηκαν μετά τον θάνατό του.

Ο Αιμίλιος Βεάκης έφυγε από τη ζωή στις 29 Ιουνίου 1951, σε ηλικία 66 ετών.
Όμως δεν έφυγε ποτέ από το θέατρο.

Όπως έγραψε ο Κώστας Γεωργουσόπουλος, υπήρξε «ηθοποιός πλήρης»: τραγικός, δραματικός, κωμικός, με τεχνική σπάνια και ουσία βαθιά. Έλαμψε τόσο στους μεγάλους όσο και στους μικρούς ρόλους, αποδεικνύοντας πως το μέγεθος του καλλιτέχνη δεν μετριέται σε λεπτά σκηνής, αλλά σε αλήθεια.

Και αυτή την αλήθεια, ο Βεάκης την υπηρέτησε μέχρι τέλους.
Χωρίς εκπτώσεις. Χωρίς μετάνοια.