Τα Χριστούγεννα γιορτάζονται για να θυμηθούμε και να τιμήσουμε τη γέννηση του Ιησού Χριστού, όπως αποκαλύπτει άλλωστε και το όνομά τους. Πόσα γνωρίζουμε όμως στ’ αλήθεια για την αγαπημένη παγκόσμια γιορτή μικρών και μεγάλων, τις ρίζες της και τα έθιμά της; Ακολουθούν οι απαντήσεις σε τρία μεγάλα χριστουγεννιάτικα «γιατί;».

Γιατί γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα στις 25 Δεκεμβρίου;

Γιατί γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα στις 25 Δεκεμβρίου, αφού πουθενά στη Βίβλο δεν αναφέρεται ακριβής ημερομηνία γέννησης του Χριστού;

Ενδέχεται να είναι απλώς ένας υπολογισμός της εγκυμοσύνης της Παναγίας, με εναρκτήρια ημερομηνία την ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, που ήταν η 25η Μαρτίου. Εννέα μήνες μετά την 25η Μαρτίου είναι η 25η Δεκεμβρίου! Η 25η Μαρτίου ήταν επίσης η ημέρα που μερικοί πρώτοι Χριστιανοί νόμιζαν ότι είχε δημιουργηθεί ο κόσμος, καθώς και η ημέρα που πέθανε ο Ιησούς, που ταυτίστηκε με την ημέρα της σύλληψής του.

Ο πρώτος καταγεγραμμένος εορτασμός των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου ήταν το 336, την εποχή του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου (ήταν ο πρώτος Χριστιανός Ρωμαίος Αυτοκράτορας). Αλλά δεν ήταν ακόμα επίσημη γιορτή του ρωμαϊκού κράτους εκείνη την εποχή.

Η προέλευση των Χριστουγέννων πηγάζει τόσο από τον παγανιστικό όσο και από τον ρωμαϊκό πολιτισμό. Οι Ρωμαίοι στην πραγματικότητα γιόρταζαν δύο αργίες τον Δεκέμβριο. Η πρώτη ήταν τα Saturnalia, ένα φεστιβάλ δύο εβδομάδων προς τιμήν του θεού της γεωργίας, του Σατούρνους (που ταυτίζεται με τον Κρόνο στην ελληνική μυθολογία). Οι Ρωμαίοι νόμιζαν επίσης ότι το χειμερινό ηλιοστάσιο συνέβαινε στις 25 Δεκεμβρίου, οπότε και γιόρταζαν τη γέννηση του Μίθρα, θεού του ήλιου τους. Πιστεύεται επίσης ότι το 274 ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αυρηλιανός δημιούργησε το «Dies Natalis Solis Invicti» (που σημαίνει «γενέθλια του ακατανίκητου ήλιου») που εορταζόταν στις 25 Δεκεμβρίου.

Αλλά και στην ιρανική/περσική κουλτούρα, το χειμερινό ηλιοστάσιο είναι γνωστό ως «Νύχτα Yaldā» ή «Shab-e Chelleh» και είναι μια εποχή που οικογένειες και φίλοι συγκεντρώνονται για να φάνε, να πιουν και να απαγγείλουν ποίηση. Shab-e Chelleh σημαίνει «νύχτα των σαράντα», καθώς συμβαίνει σαράντα νύχτες από την είσοδο του χειμώνα. Η λέξη Yalda σημαίνει «γέννηση» και προέρχεται από τους πρώτους Χριστιανούς που ζούσαν στην Περσία, που γιόρταζαν τη γέννηση του Ιησού περίπου αυτήν την εποχή.

Εξάλλου τον Δεκέμβριο, μέσα στον οποίο πέφτει η πιο σκοτεινή μέρα του χρόνου, οι παγανιστικοί πολιτισμοί άναβαν φωτιές και κεριά για να κρατήσουν μακριά το σκοτάδι. Οι Ρωμαίοι ενσωμάτωσαν και αυτή την παράδοση στις δικές τους γιορτές.

Καθώς ο Χριστιανισμός εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη, ο χριστιανικός κλήρος δεν ήταν σε θέση να περιορίσει τα παγανιστικά έθιμα και τις γιορτές. Καθώς κανείς δεν γνώριζε την ημερομηνία γέννησης του Ιησού, προσάρμοσαν το ειδωλολατρικό τελετουργικό σε έναν εορτασμό των γενεθλίων Του.

Ο Άγιος Αυγουστίνος του Καντέρμπερυ ήταν το πρόσωπο που πιθανότατα ξεκίνησε τον ευρέως διαδεδομένο εορτασμό των Χριστουγέννων σε πολλές περιοχές της Αγγλίας, εισάγοντας τον Χριστιανισμό στα μέρη που διοικούσαν οι Αγγλοσάξονες τον 6ο αιώνα. Ο Άγιος Αυγουστίνος στάλθηκε από τον Πάπα Γρηγόριο τον Μέγα στη Ρώμη και αυτή η εκκλησία χρησιμοποιούσε το Ρωμαϊκό Ημερολόγιο, έτσι οι δυτικές χώρες γιορτάζουν τα Χριστούγεννα στις 25 Δεκεμβρίου. Στη συνέχεια, άνθρωποι από τη Βρετανία και τη Δυτική Ευρώπη έφεραν τον εορτασμό των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου σε όλον τον κόσμο.

Γιατί στολίζουμε Χριστουγεννιάτικο δέντρο;

Στο πλαίσιο των εορτασμών του ηλιοστασίου, οι παγανιστικοί πολιτισμοί στόλιζαν τα σπίτια τους με χόρτα εν αναμονή της άνοιξης που θα έρθει. Τα αειθαλή δέντρα παρέμεναν πράσινα τις πιο κρύες και σκοτεινές μέρες, έτσι θεωρήθηκε ότι είχαν ειδικές δυνάμεις. Οι Ρωμαίοι στόλιζαν επίσης τους ναούς τους με έλατα κατά τη διάρκεια των Saturnalia και τα διακοσμούσαν με κομμάτια μετάλλου. Υπάρχουν ακόμη και καταγραφές των Ελλήνων να στολίζουν δέντρα προς τιμή των θεών τους. Είναι ενδιαφέρον ότι τα πρώτα δέντρα που μπήκαν στα παγανιστικά σπίτια κρεμάστηκαν από το ταβάνι, ανάποδα.

Η παράδοση των χριστουγεννιάτικων δέντρων που έχουμε σήμερα προέρχεται από τη Βόρεια Ευρώπη, όπου οι γερμανικές παγανιστικές φυλές στόλιζαν αειθαλή δέντρα με κεριά και αποξηραμένα φρούτα ως ένδειξη λατρείας του θεού Woden. Η παράδοση ενσωματώθηκε στη χριστιανική πίστη στη Γερμανία κατά τη διάρκεια του 1500. Στόλιζαν δέντρα στα σπίτια τους με γλυκά, φωτάκια και παιχνίδια.

Βέβαια, να σημειώσουμε πως το καθαρά ελληνικό έθιμο των γιορτών πριν μετακομίσει στη χώρα μας το έλατο και μπει μέσα σε κάθε σπίτι, ήταν το στολισμένο καράβι των Χριστουγέννων, που συμβόλιζε την αγάπη των Ελλήνων για τη θάλασσα αλλά και την προσμονή των παιδιών και των συζύγων των ναυτικών να ανταμώσουν με τον αγαπημένο τους. Κάπως έτσι, το καραβάκι βρέθηκε στα ελληνικά σπίτια στις γιορτές των Χριστουγέννων ενώ τα παιδιά που πήγαιναν να πουν τα κάλαντα κρατούσαν ένα μικρό στολισμένο καραβάκι.

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο μπήκε στη ζωή μας στην Ελλάδα το 1833, όταν είχαμε τον πρώτο στολισμό από τον βασιλιά Όθωνα στα ανάκτορα του Ναυπλίου. Συνεχίστηκε τα επόμενα χρόνια στο παλάτι των Αθηνών. Στις 24 Δεκεμβρίου 1843 στήθηκε για πρώτη φορά χριστουγεννιάτικο δέντρο σε ελληνικό σπίτι και συγκεκριμένα στο αρχοντικό του Ναξιώτη Ιωάννη Παπαρρηγόπουλου, γενικού προξένου της Ρωσίας στην Αθήνα.

Χρειάστηκε να φτάσουμε περίπου στο 1950 για να επικρατήσει σχεδόν καθολικά αυτό το έθιμο και να στολίζει πλέον κάθε ελληνικό σπίτι ένα δέντρο τον Δεκέμβριο.

Γιατί έρχεται ο Άγιος Βασίλης;

Εμπνευσμένη από τον Άγιο Νικόλαο, αυτή η παράδοση των Χριστουγέννων έχει χριστιανικές ρίζες και όχι παγανιστικές. Γεννημένος στη νότια Τουρκία γύρω στο 280, ήταν επίσκοπος στην παλαιοχριστιανική εκκλησία και υπέστη διωγμό και φυλάκιση για την πίστη του.

Προερχόμενος από πλούσια οικογένεια, φημιζόταν για τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς και τους απαξιωμένους. Οι θρύλοι που τον περιβάλλουν αφθονούν, αλλά ένας διάσημος είναι πώς έσωσε τρεις κόρες από το να πουληθούν ως σκλάβες. Καθώς δεν υπήρχε προίκα για να δελεάσει έναν άντρα να τις παντρευτεί, το να τις πουλήσει φάνταζε ως η τελευταία λύση για τον πατέρα τους… Λέγεται ότι ο Άγιος Νικόλαος πέταξε χρυσό από ένα ανοιχτό παράθυρο στο σπίτι, σώζοντάς τες έτσι από τη μοίρα τους. Ο θρύλος λέει ότι ο χρυσός προσγειώθηκε σε μια κάλτσα που στέγνωνε δίπλα στη φωτιά, έτσι τα παιδιά άρχισαν να κρεμούν τις κάλτσες τους στο τζάκι με την ελπίδα ότι ο Άγιος Νικόλαος θα τους πετούσε δώρα.

Προς τιμήν του θανάτου του, η 6η Δεκεμβρίου ανακηρύχθηκε ημέρα του Αγίου Νικολάου. Καθώς περνούσε ο καιρός, κάθε ευρωπαϊκός πολιτισμός προσάρμοζε εκδοχές του Αγίου Νικολάου.

Στον ελβετικό και γερμανικό πολιτισμό, ο Christkind ή ο Kris Kringle (το παιδί του Χριστού) συνόδευαν τον Άγιο Νικόλαο για να παραδώσουν δώρα σε παιδιά που είχαν καλή συμπεριφορά. Ο Jultomten ήταν ένα χαρούμενο ξωτικό που παρέδιδε δώρα μέσω ενός έλκηθρου που το είχαν σχεδιάσει κατσίκες στη Σουηδία.

Έπειτα ήταν ο Father Christmas στην Αγγλία, ο Père Noël στη Γαλλία και ο Babbo Natale στην Ιταλία – που όλα σημαίνουν ουσιαστικά «Πατέρας Χριστούγεννα». Στην Ολλανδία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο, τη Λωρραίνη, τη Γαλλία και μέρη της Γερμανίας, ήταν γνωστός ως Sinter Klaas. (Ο Κλάας, για την ιστορία, είναι μια συντομευμένη εκδοχή του ονόματος Νικόλαος). Από εδώ προέρχεται ο αμερικανοποιημένος Santa Claus.

Όσο για την εικόνα του στη συλλογική συνείδηση όλων μας, ως ηλικιωμένου με λευκό μούσι και κόκκινη φορεσιά, αυτήν την οφείλουμε στην Coca Cola, που άρχισε να τον χρησιμοποιεί στις διαφημίσεις της από τη δεκαετία του 1930.

Πώς όμως από τον Άγιος Νικόλαο στην Ελλάδα καταλήξαμε στο να φέρνει τα δώρα ο Άγιος Βασίλης; Για τους Ορθόδοξους χριστιανούς ο Άγιος Βασίλης είναι ο Μέγας Βασίλειος, ο οποίος έζησε στην Καππαδοκία και αφιέρωσε τη ζωή του στη βοήθεια προς τον συνάνθρωπο. Θεωρείται μάλιστα ως ο εμπνευστής αλλά και πρώτος δημιουργός της οργανωμένης φιλανθρωπίας. Ο Μέγας Βασίλειος πέθανε στις 31 Δεκεμβρίου του 378. Την 1η Ιανουαρίου του 379, ήταν η ημέρα της κηδείας του. Η ελληνική παράδοση θεώρησε ότι ο Άγιος Βασίλης είναι εκείνος που φέρνει καλοτυχία και ευλογεί τη χρονιά… Γι αυτό και, ενώ σε όλες τις χώρες ο Άγιος Βασίλης επισκέπτεται τα σπίτια τα Χριστούγεννα, στην Ελλάδα, τον δεχόμαστε με μία εβδομάδα καθυστέρηση την Πρωτοχρονιά, που είναι η μέρα της εορτής του.

Με πληροφορίες από: Whychristmas.com, Nrf, Livescience, St Nicholas Center
Σύνταξη: Δάφνη Σκαλιώνη
Πηγή: www.ertnews.gr