Τετράς Η Ξακουστή Του Πειραιώς: Ποιοι ήταν οι τέσσερις άντρες που έφεραν τα πάνω κάτω στο λαϊκό στερέωμα;

Μια παλιά, μα αγαπημένη ιστορία, η οποία συμπληρώνει φέτος τη δική της στρογγυλή επέτειο, δίνοντας αφορμή να ξαναδιηγηθούμε τα κατορθώματα μιας διακεκριμένης παρέας του Μεσοπολέμου, που προσωποποίησε όσο κανείς άλλος το ρεμπέτικο τραγούδι στην κλασικότερή του εκδοχή.

Τέσσερις άνδρες, από 22 ετών έως (περίπου) 45. Ο μεγάλος είναι παλαιοελλαδίτης –από τα Παλαιά Λουτρά των Μεθάνων. Ο μικρός ήρθε από τη Σμύρνη. Οι δύο ενδιάμεσοι συνομήλικοι (στα 29 με 30) προέρχονται από τη Σύρο και από το Αϊβαλί της Μικράς Ασίας. Θα μπορούσαν, τρόπον τινά, να αποτελούν και μια μικρογραφία των ανθρώπων του μόχθου στα δύσκολα και αβέβαια χρόνια της Β’ Ελληνικής Δημοκρατίας, αφού ο Μεθανιώτης είχε διατελέσει (μεταξύ άλλων) χοροδιδάσκαλος, περιπλανώμενος οδοντογιατρός και ιδιοκτήτης καφενείου, οι δύο Μικρασιάτες ήταν τυπικοί μεροκαματιάρηδες, ενώ ο Συριανός δούλευε εκδορέας στα σφαγεία του Πειραιά.

Ήταν, αντίστοιχα, ο Γιώργος Μπάτης, ο Ανέστος Δελιάς, ο Μάρκος Βαμβακάρης και ο Στράτος Παγιουμτζής. Και, πάνω απ’ όλα, τους ένωνε η αγάπη τους για τη μουσική, το τραγούδι και τον ναργιλέ. Εκπροσωπούσαν, δε, έναν ηχητικό κόσμο εδραιωμένο στο σμυρνέικο ρεπερτόριο, το οποίο –ξεριζωμένο και συμβιβασμένο, πλέον, με τον αστικό ιστό Αθήνας και Πειραιά– άρχιζε να αλλάζει, επιτρέποντας την εντονότερη διείσδυση του μπουζουκιού και του μπαγλαμά στην ενορχηστρωτική του βεντάλια. Γεγονός καταλυτικής σημασίας, αφού ήταν αυτό που το μετέτρεψε σε ρεμπέτικο.

Βέβαια, οι παρεξηγήσεις ελλοχεύουν· και είναι αλήθεια ότι τα διαθέσιμα στοιχεία αφήνουν περιθώρια για λάθη ή/και παρερμηνείες. Να διευκρινίσουμε, λοιπόν, ότι Βαμβακάρης, Δελιάς, Μπάτης & Παγιουμτζής δεν ήταν οι πρώτοι που ηχογράφησαν με μπουζούκια, όργανα που, έτσι κι αλλιώς, είχαν ιστορία μακρύτερη της δισκογραφίας, αφού ξέρουμε ότι παίζονταν ήδη από την Επανάσταση του 1821, π.χ. από τον Μακεδόνα αγωνιστή Νικόλαο Κασομούλη. Ο Βαμβακάρης, μάλιστα, όπως θα ανέφερε αργότερα (σε συνέντευξή του στο “Έθνος”), πρωτοξετρελάθηκε μαζί τους το 1925, όταν άκουσε τις πενιές του Νίκου Αϊβαλιώτη –ενός φίλου του πατέρα του. Ο ίδιος, δε, λειτούργησε και ως συγκοινωνούν δοχείο, αφού ήταν εκείνος που παρότρυνε τον Δελιά να μάθει, τον μόνο στην παρέα από μουσική οικογένεια: ήταν γιος του Μαύρου Γάτου (Παναγιώτης Δέλλιος), θρυλικού Μικρασιάτη σαντουρίστα.

Αυτό που συνέβη με τους Βαμβακάρη, Δελιά, Μπάτη & Παγιουμτζή ήταν ότι βρέθηκαν σε ένα πολύ κομβικό μεταίχμιο των όλων ζυμώσεων, που τους επέτρεψε να προσωποποιήσουν με μεγάλες αξιώσεις το φρέσκο, τότε, ρεμπέτικο στυλ (εκείνο που σήμερα αναγνωρίζουμε ως “πειραιώτικο”), το οποίο έμελλε να αποβεί αποφασιστικής σημασίας για τον μουσικό μας πολιτισμό. Όλα τούτα συνέβησαν 90 στρογγυλά χρόνια πριν, όταν αποφάσισαν να συγκροτήσουν την κομπανία Τετράς Η Ξακουστή Του Πειραιώς, όπως τη βάφτισε ο Μπάτης. Η οποία αναστάτωσε το καλοκαίρι του 1934 με τις εμφανίσεις της στη “Μάντρα του Σαραντόπουλου” (στην προσφυγική Ανάσταση του Κερατσινίου, στα σύνορα με τη Δραπετσώνα), που στάθηκαν κοσμογονικές για την ορατότητα μπουζουκιών και μπαγλαμάδων και για την αγάπη που βρήκαν ανάμεσα στα λαϊκά στρώματα, παραμερίζοντας τον συνδυασμό σαντούρι-βιολί, ο οποίος κυριαρχούσε στο σμυρνέικο.

Στις μέρες μας, βέβαια, είναι έτσι η μυθολογία, καθώς και η ουσία του ρεμπέτικου, ώστε τα βλέμματα πέφτουν, αναπόφευκτα, στον Μάρκο Βαμβακάρη…