Ο Δημήτρης Στεφανάκης γράφει για το βιβλίο «Κάτω από το ηφαίστειο» του Μάλκολμ Λόουρι (σε μετάφραση Κατερίνας Σχινά) που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο.

Αν θα έπρεπε κανείς να ορίσει με δυο λόγια το αριστούργημα του Μάλκολμ Λόουρι «Κάτω από το Ηφαίστειο» θα έλεγε πως πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που ο συγγραφέας του δανείστηκε κάτι από τον ναρκισσισμό του μοντερνισμού και κάτι από την απόγνωση των αμερικανών μυθιστοριογράφων του μεσοπολέμου. Ο μοντερνισμός του Έλιοτ, του Πάουντ και του Τζόις είναι πράγματι ένα ναρκισσιστικό γλωσσικό παραλήρημα βασισμένο στη φιλαρέσκεια του εκάστοτε γράφοντος. Δίπλα στον συγγραφέα του «Οδυσσέα», αυτή την αδιανόητη συλλεκτική διάνοια, δύσκολα θα μπορούσε να σταθεί άλλος συγγραφέας εκτός του Λόουρι. Το «Κάτω από το ηφαίστειο» αποτελεί ως ένα βαθμό τον μυθιστορηματικό αντίλαλο του Τζοϋσικού κόσμου. Ο Μάλκολμ Λόοουρι όμως δεν είναι μόνο ένας μεγαλοφυής επιδειξίας. Είναι και μια απελπισμένη ψυχή που παρηγορείται στην ιδέα ενός σκληρού χωρίς μνήμη μυθιστορήματος – την αμερικάνικη εκδοχή των μεγάλων αφηγήσεων στη διάρκεια του μεσοπολέμου. Από τη μια λοιπόν επηρεάζεται από τον Τζόις από την άλλη γοητεύεται από το αφηγηματικό αδιέξοδο του Χέμινγουεϊ και του Φιτζέραλντ.

Το «Κάτω από το ηφαίστειο» αναβιώνει την αρχαία τραγωδία με όρους μυθιστορηματικούς, καθώς παρουσιάζει την προδιαγεγραμμένη πορεία ενός έκπτωτου ήρωα προς τον θάνατο. Ο Τζέφρι Φέρμιν, αυτός ο μέθυσος, ο αυτοκαταστροφικός άντρας, πρώην πρόξενος, πρώην σύζυγος, γίνεται ένας «μικρός βασιλιάς» σ’ ένα δράμα στο οποίο κυριαρχεί η ατμόσφαιρα και ο απεγνωσμένος έρωτας. Η «βασίλισσά» του, η Υβόν Κόντσαμπλ, πρώην ηθοποιός, επιστρέφει στο Μεξικό για να αναθερμάνει την αγάπη τους αλλά δεν θα καταφέρει να τον σώσει. «Η μέρα των Νεκρών» στο Κουαναγουάκ κάτω από τα ηφαίστεια Ποποκατέπετλ και Ιστακσίουατλ τον Νοέμβριο του 1938 είναι μια μέρα σημαδεμένη από τους τραγικούς.

Ο Λόουρι, όπως κάθε σημαντικός δημιουργός σε όλη την ιστορία της λογοτεχνίας, γνωρίζει καλά ότι μια ιστορία αγάπης είναι από μόνη της συγκινητική, ειδικά όταν πρόκειται για μια ανεκπλήρωτη συνθήκη. Η Υβόν δεν είναι Πηνελόπη αλλά ούτε και ο Τζέφρι είναι Οδυσσέας. Οι ήρωες των σύγχρονων μυθιστορημάτων, που δεν έχουν τις επικές διαστάσεις του Ομήρου, θα πρέπει να ενωθούν –δύο και τρεις καμιά φορά− για να αντέξουν τη σύγκριση με τα αρχέτυπα. Δίπλα στον Τζέφρι υπάρχει ο ετεροθαλής αδερφός του, ο Χιου πρώην τραγουδιστής και νυν αριστερός, ο χαρακτήρας χάρις στον οποίο μπαίνει δυνατά στο παιχνίδι της αφήγησης ο Ισπανικός Εμφύλιος κσι η ίδια η Ιστορία. Υπάρχει όμως και ο Ζακ Λαρυέλ, ο γάλλος σκηνοθέτης και παλιόφιλος του προξένου. Οι δύο αυτοί άντρες συμπληρώνουν τα κενά του Τζέφρι ακόμα και στον ερωτά του με την Υβόν, ως μνηστήρες της στους οποίους κάποτε ενέδωσε. Αυτή η πρωταγωνιστική τριανδρία καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της μυθοπλασίας και στην απέναντι όχθη μένει μόνο η Υβόν για να δώσει το γυναικείο στίγμα.

Στο πολυδιάστατο και κατά σημεία απροσπέλαστο κείμενο του Λόοουρι, η αφήγηση σπάνια είναι συμβατική. Οι μικρές και μεγάλες ιστορίες που καλείται να διηγηθεί ένας μυθιστοριογράφος κατακλύζονται από πάσης φύσεως ερανισμούς. Η πολυγλωσσία είναι μια διάχυτη συνθήκη, όπως και τα δάνεια από την λογοτεχνική Κιβωτό, τη γεωγραφία, την πολιτική, από τις ντόπιες παραδόσεις, από πρόσωπα και επεισόδια που συνθέτουν τη μεγάλη Ιστορία του Κόσμου.

Στην ουσία πρόκειται για μια μέρα που στα όρια της καλύπτονται χρόνια, δεκαετίες, κάτι περισσότερο από αιώνας, είναι δηλαδή μια μυθιστορηματική μέρα μέσα στην οποία δεν πεθαίνει μόνο ο τραγικός πρωταγωνιστής αλλά χάνεται και η ελπίδα για ένα καλύτερο κόσμο. Το μυθιστόρημα του Λόουρι δεν χτίζεται πάνω σε προσδοκίες ή ψευδαισθήσεις. Μιλά για την κατάρρευση του παλιού κόσμου, που καθώς γκρεμίζεται παίρνει μαζί του στο έρεβος και όσους πίστεψαν σ’ αυτόν. Πίσω από τον ηφαιστειώδη αφηγηματικό ρυθμό διακρίνει κανείς όσα μπορεί να μάθει σ’ έναν άνθρωπο η μελέτη του Σαίξπηρ, του Δάντη και του Κρίστοφερ Μάρλοου. Ο Μάλκλομ Λόουρι, αυτός ο αθεράπευτος νάρκισσος της γλώσσας, θέλησε να στοιβάξει μέσα σε ένα μνημειώδες μυθιστόρημα όλη την κατακτημένη κουλτούρα της ζωής του. Το αποτέλεσμα δεν τον δικαιώνει πάντα αλλά οι όποιες αδυναμίες, τα φάλτσα και οι αστοχίες προσδίδουν αστείρευτη γοητεία στο κείμενό του.

Οι εκδόσεις Μεταίχμιο εμπιστεύτηκαν το δύσκολο εγχείρημα της μετάφρασης σε μια πραγματική μαστόρισσα. Η Κατερίνα Σχινά κατάφερε να δαμάσει ένα κείμενο γραμμένο στα αγγλικά αλλά σε ένα περιβάλλον καθαρά ισπανόφωνο που επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό το πρωτότυπο. Τα αψεγάδιαστα ελληνικά της μεταφράστριας, το ύφος και ο ρυθμός που κατέκτησε, βοηθούν ώστε να εξοικειωθούμε απόλυτα με ένα από τα πιο δυσπρόσιτα κείμενα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

πηγή: Culturenow.gr