Η ανακάλυψη του σαπουνιού άλλαξε τα δεδομένα στην προσωπική υγιεινή του ανθρώπου, που μέχρι τότε κατέφευγε σε άλλες μεθόδους.
Αν και παραμένει άγνωστο ποιος και πότε έδωσε το σαπούνι στην ανθρωπότητα, οι ερευνητές θεωρούν ότι η παραγωγή του ανακαλύφθηκε τυχαία. Συγκεκριμένα, οι αρχαίοι κάτοικοι της Γης συνήθιζαν να καθαρίζουν με υγρή στάχτη τα λίπη από τα μαγειρικά σκεύη και τα εργαλεία επεξεργασίας κρέατος. Όταν η στάχτη συναντούσε το ζωικό λίπος προέκυπτε ένα απλό, ακάθαρτο σαπούνι. Ήταν προϊόν της χημικής αντίδρασης μεταξύ αλκαλίων και λιπών.

Η πρώτη τεκμηριωμένη χρήση σαπουνιού περιγράφεται σε σφηνοειδή γραφή που βρέθηκε στην αρχαία πόλη Girsu των Σουμέριων, στη Μεσοποταμία. Σύμφωνα με τον χημικό αρχαιολόγο Martin Levy, σε πλάκα που γράφτηκε πριν από 4.500 χρόνια υπήρχε τρόπος πλυσίματος και βαφής μαλλιού. Για να βάψει ένας υφαντουργός σωστά το μαλλί, έπρεπε να αφαιρέσει τα λίπη λανολίνης από τα υφάσματα, κάτι που επιτυγχάνεται πολύ πιο εύκολα με το σαπούνι (γίνεται μέχρι και σήμερα).

Εκατοντάδες χρόνια αργότερα, δεν υπήρχε απόδειξη πως κάποιος χρησιμοποίησε σαπούνι για να καθαρίσει το σώμα του. Οι αρχαιολόγοι βρήκαν σε ανασκαφές στη Βαβυλώνα υλικό που μοιάζει με αυτό του σαπουνιού, σε ιστορικούς πήλινους κυλίνδρους από το 2.800 π.Χ. Καθάριζαν με αυτό τους βωμούς όπου θυσιάζονταν ζώων.

στάχτη για σαπούνι
Σύμφωνα με οδηγία του ΠΟΥ, αν δεν υπάρχει διαθέσιμο σαπούνι προτείνεται το πλύσιμο των χεριών με στάχτη. Ivan Bruno/Alamy/Visualhellas.gr
Κατά το περιοδικό Time, η πρώτη συνταγή που βρέθηκε γραμμένη σε πινακίδα από πηλό ανήκει στους Σουμέριους και είναι του 2.500 π.Χ. Αυτό το σαπούνι παρήχθη με νερό και ανθρακικό νάτριο (ένα αλάτι σε σκόνη, π.χ. από τέφρα φυτών ή ξύλων) και χρησιμοποιήθηκε επικουρικά για τον καθαρισμό των σωμάτων.

Το 1550 π.Χ. οι Αιγύπτιοι αναμείγνυαν ζωικά και φυτικά έλαια με τέφρα ξύλου και έκαναν τα λουτρά τους. Έως τότε, οι άνθρωποι καθαρίζονταν με ατμόλουτρο, όπως αποκαλύπτουν ευρήματα από δημόσια λουτρά: έριχναν καυτό νερό σε καυτές πέτρες.

Μια άλλη συνταγή που επιστράτευσαν στη Μεσοποταμία ήταν μείγμα φυτών (φοίνικα, κουκουνάρι) με ένα θαμνώδες φυτό που ονομάζεται αλμυρίκι. Υπάρχουν αναφορές για τη χρήση φυτών, χολής ζώων, ελαίων και απολεπιστικών όπως η άμμος, πέραν της στάχτης ξύλου.

Τα φύλλα και τα άνθη του ιβίσκου ήταν χρήσιμα στο καθάρισμα δέρματος και μαλλιών, οι φλοιοί των δέντρων χρησιμοποιήθηκαν για το τρίψιμο του δέρματος (παρατηρήθηκε ότι περιείχαν ενώσεις που μπορούσαν να υγράνουν και να καθαρίσουν το δέρμα), ενώ ορισμένα φυτικά προϊόντα χρησίμευαν ως λευκαντικά του δέρματος. Άλλα συνθλίβονταν για να παράγουν αφρό.

Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι είχαν ατμόλουτρα, ενώ επίσης βρέχονταν με νερό, αλείφονταν με αρωματικά λάδια (η βάση ήταν το ελαιόλαδο) που συχνά περιείχαν φυτικά εκχυλίσματα (τα ίδια χρησιμοποιούνταν τότε ως αρώματα). Μετά έτριβαν το δέρμα τους με ένα κυρτό εργαλείο, τη στλεγγίδα, που αφαιρούσε τη βρωμιά. Καμιά φορά χρησιμοποιούσαν σκόνη από άργιλο ή ποτάσα από στάχτη ξύλων, αλλά ερέθιζε τα μάτια, ενώ είχαν πρόχειρο και φυσικό σφουγγάρι.

Οι Ρωμαίοι ήταν αυτοί που έκαναν το λουτρό κέντρο της κοινωνικής τους ζωής, όπως και το πλύσιμο καθημερινή ανάγκη ακόμα και για τους σκλάβους.

Οι αρχαίοι Ινδοί χρησιμοποιούσαν ξηρούς καρπούς σαπουνιού που αποτελούνταν από 12 βότανα που μύριζαν φρικτά, αλλά έκαναν θαύματα στο δέρμα όσον αφορά τον καθαρισμό και την ενυδάτωση.

Οι ιστορικοί εικάζουν πως από τις αρχές έως τα μέσα του 1800 προέκυψε το σαπούνι για τον καθαρισμό του δέρματος. Ως προς αυτό φαίνεται να βοήθησε ότι έγιναν πιο προσιτά και ευρύτερα διαθέσιμα τα λίπη, με τη βιομηχανική επανάσταση να επιτρέπει τη μαζική παραγωγή που πια δεν γινόταν μόνο στα σπίτια. Τότε σιγά σιγά άρχισαν οι άνθρωποι να ανακαλύπτουν πως η προσωπική υγιεινή μπορεί να σώσει και ζωές.