Η Καθαρά Δευτέρα, γνωστή και ως “Κούλουμα”, σηματοδοτεί την έναρξη της Μεγάλης Τεσσαρακοστής για την Ορθόδοξη Εκκλησία, αποτελώντας ημέρα κάθαρσης και πνευματικής προετοιμασίας για το Πάσχα. Η ονομασία “Καθαρά” προέρχεται από την πρακτική της κάθαρσης της ψυχής και του σώματος μέσω της νηστείας και της μετάνοιας.​

Ιστορία και Προέλευση

Η Καθαρά Δευτέρα έχει τις ρίζες της σε αρχαίες παγανιστικές γιορτές που σχετίζονταν με την άνοιξη και την αναγέννηση της φύσης. Με την επικράτηση του Χριστιανισμού, αυτές οι γιορτές ενσωματώθηκαν στη χριστιανική παράδοση, αποκτώντας νέο πνευματικό περιεχόμενο.​

Έθιμα και Παραδόσεις

Την Καθαρά Δευτέρα, οι Έλληνες συνηθίζουν να καταναλώνουν νηστίσιμα εδέσματα, γνωστά ως “σαρακοστιανά”, όπως λαγάνα (ειδικό άζυμο ψωμί), ταραμάς, θαλασσινά, ελιές και φασολάδα. Η ημέρα είναι επίσης γνωστή για το πέταγμα του χαρταετού, ένα έθιμο που συμβολίζει την ελευθερία και την πνευματική ανάταση.​

Τα Κούλουμα

Ο όρος “Κούλουμα” αναφέρεται στους εορτασμούς της Καθαράς Δευτέρας, οι οποίοι περιλαμβάνουν υπαίθριες συγκεντρώσεις, μουσική, χορό και κοινή κατανάλωση νηστίσιμων φαγητών. Η προέλευση της λέξης δεν είναι απόλυτα σαφής, αλλά πιστεύεται ότι προέρχεται από τη λατινική λέξη “cumulus”, που σημαίνει αφθονία. Στην Αθήνα, τα Κούλουμα γιορτάζονται παραδοσιακά στον λόφο του Φιλοπάππου, όπου πλήθος κόσμου συγκεντρώνεται για να πετάξει χαρταετούς και να απολαύσει την ημέρα.​

Η Καθαρά Δευτέρα αποτελεί μια σημαντική ημέρα για την ελληνική παράδοση, συνδυάζοντας θρησκευτικές πρακτικές με λαϊκά έθιμα, προσφέροντας την ευκαιρία για πνευματική ανανέωση και κοινωνική σύσφιξη.

Παραδοσιακά έθιμα σε όλη την Ελλάδα

• Αλευροπόλεμος στο Γαλαξίδι: Στο Γαλαξίδι, πραγματοποιείται το έθιμο του αλευρομουτζουρώματος, όπου οι συμμετέχοντες πασαλείφονται με αλεύρι και χορεύουν στους δρόμους, δημιουργώντας μια εορταστική ατμόσφαιρα.
• Βλάχικος Γάμος στη Θήβα: Στη Θήβα, αναβιώνει το έθιμο του Βλάχικου Γάμου, με ρίζες στη Διονυσιακή λατρεία, όπου ένας άνδρας ντύνεται νύφη και γίνεται γλέντι. ​
• Έθιμο του Αγά στη Χίο: Στα Μεστά και στους Ολύμπους της Χίου, αναβιώνει το έθιμο του Αγά, με ρίζες από την Τουρκοκρατία, όπου ένας δικαστής-καρικατούρα δικάζει και καταδικάζει θεατρικά τους συμμετέχοντες. ​
• Μπουρανί στον Τύρναβο: Στον Τύρναβο, πραγματοποιείται το έθιμο του Μπουρανί, μια χορτόσουπα δίχως λάδι, γύρω από την προετοιμασία της οποίας στήνεται ολόκληρο το σκηνικό του παιχνιδιού με φαλλικά σύμβολα και τολμηρά πειράγματα. ​
• Του Κουτρούλη ο Γάμος στη Μεθώνη: Στη Μεθώνη, αναβιώνει το έθιμο του Κουτρούλη ο Γάμος, μια σατιρική αναβίωση ενός ιστορικού γάμου του 14ου αιώνα, με έντονη σατυρική διάθεση και πειράγματα για τη νύφη. ​
• Αχυρένιος Γληγοράκης στη Βόνιτσα: Στη Βόνιτσα, πραγματοποιείται το έθιμο του Αχυρένιου Γληγοράκη, όπου ένας αχυρένιος ψαράς δεμένος σε γάιδαρο γυρνάει σε όλο το χωριό για να καταλήξει σε μια φλεγόμενη βάρκα ανοιχτά της θάλασσας. ​

Αυτά τα έθιμα, μεταξύ πολλών άλλων, αποδεικνύουν την πολιτιστική ποικιλομορφία της Ελλάδας και τον πλούτο των τοπικών παραδόσεων που διατηρούνται ζωντανές μέχρι σήμερα.