Γιάννης Τσαρούχης: Ο ζωγράφος που έντυσε την ελληνικότητα με φως και σώμα

Η τέχνη του ήταν μια εξομολόγηση. Και η Ελλάδα, το πιο μεγάλο του θέμα.

Ο Γιάννης Τσαρούχης δεν ήταν απλώς ένας σπουδαίος ζωγράφος. Ήταν κάτι βαθύτερο: ένας αφηγητής της ελληνικής ψυχής, ένας σκηνοθέτης της καθημερινότητας, που μέσα από χρώματα και μορφές κατάφερε να κρατήσει ζωντανό ένα πολιτισμικό DNA που χανόταν.

Γεννημένος στον Πειραιά το 1910, σε ένα νεοκλασικό σπίτι με αυλή, ήρθε στον κόσμο σαν να είχε ήδη σκηνικό γύρω του. Δεν ζωγράφισε απλώς τον κόσμο — τον έστησε, με τρόπο θεατρικό, ποιητικό, αλλά ποτέ φανταχτερό. Τα πρώτα του σχέδια ήταν άγιοι, λαϊκά σπίτια και ναύτες. Και σ’ αυτά, έκρυβε ήδη τη μετέπειτα ολόκληρη οπτική του: η Ελλάδα δεν είναι μόνο παρελθόν, είναι παρόν με αισθητική και πόνο.

Η διαδρομή ενός αυθεντικού

Φοιτά στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, μα μαθητεύει ουσιαστικά κοντά στον Φώτη Κόντογλου — εκεί γνωρίζει τη βυζαντινή τέχνη, το επίπεδο σχέδιο, τον ρυθμό της παράδοσης.
Ταξιδεύει σε Κωνσταντινούπολη, Παρίσι, Ιταλία. Βλέπει Ρενουάρ, Ματίς, Μοντέρνους και παλιούς. Δεν αντιγράφει, χωνεύει. Και επιστρέφει στην Ελλάδα για να φτιάξει κάτι δικό του.

Μια τέχνη που μιλάει ελληνικά

Ο Τσαρούχης ζωγραφίζει το φως της Μεσογείου, αλλά όχι ως τουρίστας. Οι πίνακές του έχουν ναύτες που κοιμούνται, στρατιώτες που στέκουν αμήχανοι, γυμνά αντρικά σώματα με μια διακριτική ερωτική αύρα.
Συνδυάζει το ηρωικό με το τρυφερό, το καθημερινό με το αρχαίο, τον homoerotic υπαινιγμό με τον θεατρικό φωτισμό.

Ζωγραφίζει την Ελλάδα της παιδικής του ηλικίας, των καλοκαιριών, των πόθων, των ψαλμών και των μυρωδιών.

Δεν ήταν μόνο ζωγράφος

Σκηνογράφησε, έντυσε παραστάσεις, μετέφρασε αρχαία έργα, έστησε ολόκληρες σκηνές. Ο Τσαρούχης δεν έβλεπε την τέχνη ως πεδίο. Ήταν ολόκληρη η ζωή του μια σκηνή, γεμάτη ελληνισμό, θεατρικότητα και αυτοσαρκασμό.
Έζησε για χρόνια στο Παρίσι, ειδικά την εποχή της χούντας, αλλά η καρδιά του παρέμενε στο Μαρούσι — όπου αργότερα ιδρύθηκε και το Ίδρυμα Γιάννης Τσαρούχης.

Το αποτύπωμα

Ο Τσαρούχης πέθανε 20 Ιουλίου 1989, αλλά τα έργα του δεν σταμάτησαν ποτέ να μιλούν.
Σε μια εποχή που η Ελλάδα αναζητούσε την ταυτότητά της μέσα από την παράδοση ή τη Δύση, εκείνος δεν διάλεξε στρατόπεδο. Έδειξε ότι μπορείς να είσαι και παραδοσιακός και μοντέρνος.
Και κυρίως: ότι μπορείς να είσαι αληθινός.

Ο Γιάννης Τσαρούχης δεν προσπάθησε να εντυπωσιάσει. Προσπάθησε να πει κάτι αληθινό. Και το είπε με τέχνη, με χιούμορ, με τόλμη, με πόνο, με ελληνικότητα.
Τα έργα του μοιάζουν με ποιήματα σε λάδι. Και κάθε φιγούρα του — ναύτης, φαντάρος ή άγγελος — είναι μια καταγραφή της ανθρώπινης σιωπής.

Γιατί τελικά, αυτό έκανε ο Τσαρούχης:
έδωσε μορφή σ’ αυτό που οι Έλληνες νιώθουν, αλλά δεν τολμούν πάντα να πουν.