Τι δείχνουν οι πρώτες έρευνες για την κριτική σκέψη και πώς να χρησιμοποιούμε Τεχνητή Νοημοσύνη

Πότε ήταν η τελευταία φορά που ζήτησες από ένα chatbot να σκεφτεί αντί για σένα; Να σου στήσει ένα essay, να «ξεζουμίσει» δεδομένα, να σου φτιάξει μια περίληψη ή να γυαλίσει ένα κείμενο για δουλειά. Βολικό; Τέρμα. Αλλά εκεί ακριβώς γεννιέται η ανησυχία: όταν αναθέτουμε συστηματικά τη δύσκολη σκέψη, μήπως ο εγκέφαλος μπαίνει σε λειτουργία “εξοικονόμησης”;

Τι δείχνουν οι πρώτες έρευνες

Μια μελέτη ερευνητών του MIT (σε μορφή προδημοσίευσης, άρα όχι ακόμη “κλειδωμένο” επιστημονικά) παρακολούθησε με EEG την εγκεφαλική δραστηριότητα ανθρώπων που έγραφαν δοκίμια είτε μόνοι τους, είτε με αναζήτηση, είτε με βοήθεια ChatGPT. Η ομάδα που χρησιμοποίησε AI εμφάνισε χαμηλότερη “εμπλοκή” σε δίκτυα που συνδέονται με γνωστική επεξεργασία/προσοχή, και πολλοί συμμετέχοντες δυσκολεύτηκαν να θυμηθούν ή να παραθέσουν κομμάτια από το ίδιο τους το κείμενο λίγο μετά.

Παράλληλα, έρευνα από Microsoft Research και Carnegie Mellon (σε εργαζόμενους γραφείου που χρησιμοποιούν GenAI) βρήκε κάτι που ακούγεται απλό αλλά είναι επικίνδυνο: όσο μεγαλύτερη εμπιστοσύνη έχουμε ότι “το εργαλείο το ’χει”, τόσο λιγότερο τείνουμε να βάζουμε κριτική σκέψη (π.χ. έλεγχο, αμφισβήτηση, διασταύρωση) — άρα κερδίζεις ταχύτητα, αλλά κινδυνεύεις να χάσεις βάθος.

Και στους μαθητές; Έρευνα που συνδέεται με report της Oxford University Press στην UK έδειξε ότι πολλοί έφηβοι νιώθουν πως η AI τους κάνει τη σχολική δουλειά “υπερβολικά εύκολη” και ότι αυτό μπορεί να τους κόβει δεξιότητες μελέτης — παρότι, ταυτόχρονα, αρκετοί λένε ότι τους βοήθησε να αναπτύξουν κάποιες δεξιότητες (π.χ. κατανόηση, ιδέες, επανάληψη). Με λίγα λόγια: η εικόνα είναι μικτή.

Άρα μας “χαζεύει” η AI;

Όχι υποχρεωτικά. Το κλειδί είναι πώς τη χρησιμοποιείς.

Η ίδια η OpenAI (που πλέον μιλά για εκατοντάδες εκατομμύρια εβδομαδιαίους χρήστες) έχει αρχίσει να σπρώχνει τη λογική “AI ως δάσκαλος, όχι ως σκονάκι”, π.χ. με λειτουργίες τύπου study mode που σε καθοδηγούν βήμα-βήμα αντί να σου πετάνε έτοιμη λύση.

Πώς να τη χρησιμοποιείς χωρίς να ατροφεί η σκέψη

• Πρώτα προσπάθησε, μετά AI: γράψε 5-10 γραμμές/ένα πρόχειρο πλάνο μόνος σου και μετά ζήτα βελτίωση.
• Ζήτα ερωτήσεις, όχι απαντήσεις: “κάνε μου 5 ερωτήσεις-σκαλοπάτια για να το λύσω”.
• Διασταύρωση υποχρεωτική: ειδικά σε facts/έρευνα — “δώσε πηγές” και μετά έλεγχος.
• Explain-back: αφού πάρεις απάντηση, γράψε με δικά σου λόγια τι κατάλαβες (εκεί φαίνεται αν έμαθες ή απλώς αντέγραψες).
• Χρησιμοποίησέ τη για feedback: σαν “δεύτερο ζευγάρι μάτια” σε λογική, δομή, καθαρότητα — όχι σαν αντικαταστάτη σκέψης.

Συμπέρασμα; Η AI μπορεί να γίνει είτε ανελκυστήρας (σε ανεβάζει χωρίς να ανέβεις σκαλιά) είτε προπονητής (σε δυναμώνει). Το εργαλείο είναι ίδιο. Η συνήθεια είναι που κάνει τη ζημιά ή το κέρδος.

Πηγές: TIME | Microsoft | Oxford University Press | openai.com