Ηρώδειο: Οι στιγμές που έγραψαν ιστορία

Από την Κάλλας και τον Παβαρότι μέχρι τον Sting και τους Scorpions, η σκηνή του Ηρωδείου έχει φιλοξενήσει τους πάντες. Λίγο πριν το ιστορικό θέατρο κλείσει για τη μεγάλη ανακαίνισή του, θυμόμαστε τις πιο χαρακτηριστικές στιγμές του μετά την δημιουργία του Φεστιβάλ Αθηνών.
ΗΑθήνα ετοιμάζεται να περάσει τα επόμενα τρία χρόνια -τουλάχιστον– χωρίς το θέατρό της. Τόσο θα χρειαστεί για να αποκατασταθεί το Ωδείο Ηρώδου του Αττικού από τις ζημιές που έχει υποστεί από το πέρασμα των χρόνων.

Κάτι σαν θεσμός, σαν το επίσημο ξεκίνημα του καλοκαιριού ή το μελαγχολικό κλείσιμο του φθινοπώρου, η παρακολούθηση μιας παράστασης στα άβολα για τους καλομαθημένους σύγχρονους Αθηναίους μάρμαρα του Ηρωδείου. Επιβλητικό, ιερό, αλλά και τόσο «δημοκρατικό» ταυτόχρονα, αφού στο πλούσιο κάθε χρόνο πρόγραμμα του πάντα υπάρχει κάτι για τον καθένα, από όπερα, μπαλέτο και αρχαίο δράμα μέχρι αφιερωματικές συναυλίες, σύγχρονη μουσική ακόμη και ονόματα όπως εκείνα της Άννας Βίσση, του Σάκη Ρουβά, του Αντώνη Ρέμου.

Η αποκατάσταση του μνημείου φυσικά και είναι απαραίτητη. Κανείς δεν αμφισβητεί την ανάγκη να προστατευτεί ένας χώρος που κουβαλά σχεδόν δύο χιλιάδες χρόνια ζωής. Αλλά μπορεί να υπάρξει Αθήνα χωρίς το Ηρώδειο; Χωρίς το δεύτερο πιο εμβληματικό μνημείο της μετά τον Παρθενώνα;

Το θέατρο που έχτισε ο Ηρώδης ο Αττικός στη μνήμη της συζύγου του έγινε για τη σύγχρονη πόλη ο χώρος όπου τραγούδησαν μύθοι όπως η Μαρία Κάλλας, η σκηνή όπου μεγαλούργησε ο Κάρολος Κουν και όπου ο Νουρέγιεφ και η Φοντέιν χόρεψαν ως άλλοι Ρωμαίος και Ιουλιέτα.

Ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Παβαρότι, η Πίνα Μπάους, ο Sting, όλοι στάθηκαν με σεβασμό και ταπεινοφροσύνη στην ίδια σκηνή -κανείς τους δεν ήταν σημαντικότερος από το ίδιο το θέατρο.

Λίγο πριν κλείσει, στις 16 Οκτωβρίου, με την Ευανθία Ρεμπούτσικα και τη Συμφωνική της Κωνσταντινούπολης, θυμόμαστε τις κορυφαίες, ιστορικές στιγμές της σύγχρονης ιστορίας του Ηρωδείου.

-Έναρξη με διεθνή αίγλη

Το καλοκαίρι του 1955, η μεταπολεμική Αθήνα ήταν έτοιμη να κάνει τη μετάβαση της στην ειρηνική της περίοδο και ένα φεστιβάλ διεθνούς εμβέλειας ήταν ό,τι έπρεπε για να την σηματοδοτήσει.

Η ιδέα ανήκε στον Γεώργιο Ράλλη, τότε γενικό γραμματέα Τουρισμού, και η υλοποίηση στον σκηνοθέτη και διοργανωτή Ντίνο Γιαννόπουλο.

Η πρώτη παράσταση του Φεστιβάλ Αθηνών πραγματοποίηθηκε στις 24 Αυγούστου στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, και μαέστρο τον Θεόδωρο Βαβαγιάννη.

Παρουσιάστηκαν έργα των Χέντελ, Μότσαρτ και Μπετόβεν και οι εφημερίδες έγραψαν την επόμενη μέρα για «μια νέα εποχή πολιτισμού στην πρωτεύουσα». Στο κοίλο, το «παρών» έδωσαν η πολιτική ηγεσία και φυσικά τα μέλη της τότε βασιλικής οικογένειας.

Το πιο εμβληματικό όμως γεγονός που έδωσε κύρος στο Φεστιβάλ και θεμελίωσε σε στέρεες βάσεις τη λειτουργία του ήταν η συμμετοχή σε αυτό του Δημήτρη Μητρόπουλου. Επίσης ήταν ο λόγος που και άλλα σπουδαία ονόματα εμφανίστηκαν στο Ηρώδειο όπως ο Χέρμπερτ φον Κάραγιαν.

Ο Έλληνας μαέστρος, τότε διευθυντής της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης, είχε δεχθεί την πρόσκληση να φέρει την ορχήστρα του στην Αθήνα. Οι συναυλίες είχαν οριστεί για τρεις βραδιές, όμως οι έντονες βροχοπτώσεις ανάγκασαν τη μεταφορά τους στον κινηματογράφο «Ορφέα».

Παρ’ όλα αυτά, ο ενθουσιασμός του κοινού ήταν πρωτόγνωρος. Η παρουσία του Μητρόπουλου ήταν η απόδειξη ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να σταθεί δίπλα στις μεγάλες πρωτεύουσες του κόσμου όσον αφορά στην Τέχνη.

Ο μεγάλος μαέστρος και η ορχήστρα του επέστρεψαν και την επόμενη χρονιά, και μετά πάλι το 1958 με την Κρατική Ορχήστρα της Βιέννης, ενισχύοντας ακόμη περισσότερο την βιωσιμότητα του θεσμού.

Από την άλλη, οι πρώτες θεατρικές παραστάσεις που ανέβηκαν στο Ηρώδειο, ήταν η Ηλέκτρα και οι Πέρσες του Αισχύλου από Εθνικό, σε σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή και πρωταγωνίστριες τις Κατίνα Παξινού και Άννα Συνοδινού.

-Μαρία Κάλλας: η Ελληνίδα ντίβα της όπερας στο θέατρο των προγόνων της

Η Μαρία Κάλλας εμφανίστηκε στη σκηνή του Ηρωδείου το 1957. Όπως ήταν αναμενόμενο, τα εισιτήρια είχαν εξαντληθεί μέσα σε λίγες ώρες μετά την ανακοίνωση της επικείμενης παρουσίας της. Η μεγάλη ντίβα της όπερας που είχε ήδη κατακτήσει σπουδαίες σκηνές όπως τη Σκάλα του Μιλάνου, τη Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης και το Κόβεντ Γκάρντεν στο Λονδίνο, επιτέλους είχε βρει τον χώρο που της ταίριαζε στην πατρίδα της.

Καθώς η Μαρία Κάλλας μέσα στο θέατρο τραγουδούσε άριες των Βάγκνερ, Βέρντι, Ντονιτσέττι και Τομά, με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών υπό τον Αντονίνο Βόττο, απ’ έξω και στους γύρω δρόμους γινόταν το αδιαχώρητο από το πλήθος που προσπαθούσε να ακούσει έστω για λίγο τη φωνή της.

Η παράσταση του Κουν που δίχασε το κοινό
Τέσσερα χρόνια μετά την έναρξη του, το Φεστιβάλ Αθηνών παρουσίασε την πιο διχαστική μέχρι τότε παράστασή του. Ο Κάρολος Κουν, επικεφαλής του Θεάτρου Τέχνης, ανέβασε τους Όρνιθες του Αριστοφάνη στο Ηρώδειο, με σκηνικά και κοστούμια του Γιάννη Τσαρούχη, μουσική του Μάνου Χατζιδάκι και χορογραφίες της Ραλλούς Μάνου.

Ο Κουν ήθελε να φέρει τον Αριστοφάνη στην σύγχρονη ζωή των Αθηναίων της εποχής, παίρνοντας ως δεδομένο ότι η σάτιρα, η ειρωνεία και το παιχνίδι είναι ζωντανά στοιχεία της ελληνικής ιδιοσυγκρασίας.

Για πολλούς όμως θεατές, η προσέγγιση του μεγάλου θεατρανθρώπου ήταν υπερβολικά τολμηρή. Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, υπουργός Προεδρίας που βρισκόταν στο κοινό, αμέσως μετά την παράσταση, έδωσε εντολή να ματαιωθούν οι υπόλοιπες παραστάσεις του έργου.

Το σημείο που προκάλεσε τη μεγαλύτερη ένταση ήταν η εμφάνιση του «ιερέα των πουλιών», στον οποίο ο Κουν έδωσε τη μορφή ενός Χριστιανού παπά.

Οι συντηρητικοί κύκλοι της εποχής θεώρησαν τη σκηνή βέβηλη. Τα δημοσιεύματα μιλούσαν για «παρωδία της ιεροπρέπειας». Ο Χατζιδάκις υπερασπίστηκε ανοιχτά την επιλογή, γράφοντας ότι ο Αριστοφάνης «γελούσε με τους ιερείς και τους πολιτικούς όπως γελάμε κι εμείς σήμερα».

Παρά τις αντιδράσεις όμως, οι Όρνιθες του Κουν έμειναν στην ιστορία ως η παράσταση που έφερε το ελληνικό θέατρο στον 20ό αιώνα.

Τρία χρόνια αργότερα, το 1962, η ίδια παραγωγή παρουσιάστηκε στο Παρίσι, στο Théâtre des Nations, και γνώρισε θριαμβευτική αποδοχή. Οι γαλλικές εφημερίδες τη χαρακτήρισαν «αποκάλυψη» και το όνομα του Κουν στο εξωτερικό συνδέθηκε για πάντα με το αρχαίο δράμα.

-Το Ηρώδειο υποδέχθηκε τη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου

Το 1961, η «Τόσκα» του Πουτσίνι, με την η Ιλεάνα Κοτρούμπας τον Κώστας Πασχάλης, αποτέλεσε την πρώτη οργανωμένη συμπαραγωγή του φεστιβάλ με ξένο θίασο. Εν προκειμένω την Βασιλική Όπερα του Λονδίνου.

Οι Βρετανοί έφεραν μαζί τους τεχνικούς, φωτιστές και σκηνικά, αλλά και έναν διαφορετικό τρόπο οργάνωσης, πιο μεθοδικό και πειθαρχημένο.

πηγή:tovima.gr
-Τα «γαλάζια μάτια» του Σινάτρα φώτισαν το Ηρώδειο

Τον Ιούνιο του 1962, ο Φρανκ Σινάτρα εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο αρχαίο θέατρο των Αθηνών για δύο συναυλίες, τα έσοδα των οποίων διατέθηκαν για την ανέγερση παιδιατρικού νοσοκομείου. Ήταν η πρώτη φορά που ένας τραγουδιστής της αμερικανικής ποπ κουλτούρας βρέθηκε στη συγκεκριμένη σκηνή.

Μέχρι τότε, το ρεπερτόριο κινούνταν αποκλειστικά στον χώρο της κλασικής μουσικής και του θεάτρου. Η εικόνα του Σινάτρα να τραγουδά κάτω από την Ακρόπολη έκανε φυσικά τον γύρο του κόσμου.

Ο λιποτάκτης Νουρέγιεφ και η Βρετανίδα σταρ Φοντέιν
Το καλοκαίρι του 1963, λίγους μήνες μετά τη φυγή του από τη Σοβιετική Ένωση, ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα μαζί με τη Μαργκό Φοντέιν.

Οι δύο χορευτές παρουσίασαν αποσπάσματα από τη Λίμνη των Κύκνων και τον Ρωμαίο και Ιουλιέτα, με τη συνοδεία της Βασιλικής Όπερας του Λονδίνου.

Για το κοινό της Αθήνας, η παρουσία του λιποτάκτη Νουρέγιεφ είχε πολιτικό και καλλιτεχνικό βάρος, το οποίο που μεγεθυνόταν πάνω στη σκηνή του Ηρωδείου.

Η Φοντέιν, ήδη θρύλος της βρετανικής σκηνής, αποτέλεσε την ιδανική σύντροφο με τους κριτικούς να γράφουν ότι «ο χώρος έμοιαζε να αναπνέει μαζί τους».

Η κατάρρευση του Φάουστο Κλέβα στη σκηνή
Το πιο δραματικό περιστατικό που έχουν ζήσει θεατές στο κοίλο του Ηρωδείου συνέβη στις 9 Αυγούστου 1971. Ο μαέστρος Φάουστο Κλέβα, διευθυντής της Σκάλας του Μιλάνου, κατέρρευσε επί σκηνής ενώ διηύθυνε την όπερα Ορφέας και Ευρυδίκη του Κρίστοφ Βίλιμπαλντ Γκλουκ, παραγωγή της Λυρικής Σκηνής στο Ηρώδειο.

Ήταν μόλις στα μισά της παράστασης, η παράσταση διακόπηκε, το πλήθος σηκώθηκε όρθιο και οι μουσικοί, σε κατάσταση σοκ, έμειναν ακίνητοι για αρκετά λεπτά.

Η είδηση ότι «ο μαέστρος άφησε την τελευταία του πνοή κάτω από την Ακρόπολη» μεταδόθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο. Η Λυρική Σκηνή αφιέρωσε στη μνήμη του την υπόλοιπη σεζόν, και η κηδεία του τελέστηκε στην Ιταλία με τιμές εθνικού ήρωα.

Η χρονιά του Ρίχτερ
Το 1976 είχε προγραμματιστεί ρεσιτάλ της Τζίνας Μπαχάουερ, όμως η σπουδαία πιανίστα πέθανε τον Αύγουστο, λίγο πριν εμφανιστεί στο Ηρώδειο.
Το ρεσιτάλ της αντικαταστάθηκε από συναυλία-αφιέρωμα στη μνήμη της, στην οποία συμμετείχαν μαθητές της και συνάδελφοί της από όλο τον κόσμο.

Την ίδια χρονιά, το φεστιβάλ φιλοξένησε τον Σβιατοσλάβ Ρίχτερ, έναν από τους κορυφαίους πιανίστες του 20ού αιώνα και η εμφάνισή του στο Ηρώδειο θεωρείται μια από τις σπουδαιότερες στην ιστορία του χώρου.

Πώς η Πίνα Μπάους αγαπήθηκε από το αθηναϊκό κοινό
Το 1987 η Πίνα Μπάους και το Tanztheater Wuppertal παρουσίασαν στο Ηρώδειο τα έργα Café Müller και Η Ιεροτελεστία της Άνοιξης. Για το αθηναϊκό κοινό, που δεν είχε ξαναδεί κάτι παρόμοιο. Κάτι ανάμεσα σε χορό και θέατρο.

Η παράσταση δίχασε, αλλά άλλαξε οριστικά τον τρόπο που οι Έλληνες αντιλαμβάνονταν τον σύγχρονο χορό. Η ίδια η Μπάους είχε πει τότε σε συνέντευξή της στην Καθημερινή: «Το Ηρώδειο έχει κάτι που δεν υπάρχει αλλού — νιώθεις ότι οι άνθρωποι εδώ κουβαλούν ακόμη την αρχή του θεάτρου». Κι έτσι γεννήθηκε η σχέση αγάπης ανάμεσα στην Πίνα Μπάους και το αθηναϊκό κοινό.

Ο Παβαρότι κάτω από την Ακρόπολη
Τα 80s έκλεισαν με την συναυλία όλων των συναυλιών. Ο σπουδαιότερος τενόρος όλων των εποχών, ο Λουτσιάνο Παβαρότι εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο Ηρώδειο το 1989, με αφιέρωμα στους Βέρντι και Πουτσίνι.

Μέσα σε λίγες ώρες είχαν εξαντληθεί τα εισιτήρια και στις 5.000 θέσεις του θεάτρου δεν έπεφτε καρφίτσα.

Όπως συνέβη και με την Κάλας, εκατοντάδες άνθρωποι στάθηκαν έξω από το θέατρο για να ακούσουν από μακριά, ενώ η συναυλία μεταδόθηκε ραδιοφωνικά και οι εφημερίδες μίλησαν για «απόλυτη συνάντηση φωνής και χώρου».

Yanni: από το Ηρώδειο σε σε ολόκληρο τον κόσμο
Ο Γιάννης Χρυσομάλλης (Yanni), Έλληνας συνθέτης που είχε κάνει μεγάλη καριέρα στις ΗΠΑ, επέστρεψε το 1993 στην Αθήνα για τη συναυλία που θα άλλαζε τη ζωή του. Το Yanni Live at the Acropolis κινηματογραφήθηκε και μεταδόθηκε σε πολλές χώρες στον κόσμο.

 

Ήταν μια παραγωγή χωρίς προηγούμενο για τα ελληνικά δεδομένα, με δεκάδες κάμερες, τηλεοπτικά συνεργεία από το εξωτερικό κ.ά.
Η εικόνα της σκηνής, με το Ηρώδειο φωτισμένο και το πλήθος να σείεται, έγινε διεθνές σύμβολο της σύγχρονης Αθήνας. Το άλμπουμ πούλησε πάνω από επτά εκατομμύρια αντίτυπα και έκανε το θέατρο γνωστό σε κοινό που δεν το είχε ακούσει ποτέ μέχρι τότε.

Το «Άξιον εστί» και ο Μίκης στο Ηρώδειο
Η συναυλία του Μίκη Θεοδωράκη στο Ηρώδειο το 1993 αποτέλεσε ιστορικό γεγονός, καθώς παρουσιάστηκε το Άξιον Εστί με αφορμή τα 30 χρόνια από την πρώτη του εκτέλεση το 1964. Το κατάμεστο Ηρώδειο υποδέχθηκε τον συνθέτη και τους Γρηγόρη Μπιθικώτση στο τραγούδι, τον Νικήτα Τσακίρογλου ως αφηγητή και τον Ανδρέα Κουλουμπή ως ψάλτη. Επιπλέον, στη συναυλία παρουσιάστηκαν τα έργα «Επιφάνεια» με τον Μανώλη Μητσιά και «Mauthausen» με τη Νένα Βενετσάνου, ολοκληρώνοντας ένα αφιέρωμα στον μεγάλο συνθέτη και στο έργο του.

Η ποπ και η ροκ στο Ηρώδειο
Το τέλος της δεκαετίας των 90s, όπου τα αυστηρά όρια ανάμεσα στα μουσικά είδη είχαν καταργηθεί, καλλιτέχνες όπως ο Sting, οι Scorpions, η Νταϊάνα Ρος, η Βανέσα-Μέι, η Λάιζα Μινέλι πέρασαν από τη σκηνή του Ηρωδείου, χωρίς όμως να μένουν απ’ έξω τα μεγάλα ονόματα της όπερας.

Στις 12 Ιουλίου 2000, ο διάσημος Ισπανός τενόρος Πλάθιντο Ντομίνγκο έδωσε μια μεγάλη συναυλία στο Ηρώδειο, εκφράζοντας τον θαυμασμό και τη συγκίνησή του που θα τραγουδούσε «υπό τη σκιά της Ακρόπολης» για το ελληνικό κοινό.

Στη συνέντευξη Τύπου που προηγήθηκε, μίλησε με σεβασμό για την Ελλάδα, χαρακτηρίζοντάς την λίκνο πολιτισμού και αναφέροντας ότι νιώθει τιμή να τραγουδά σε έναν χώρο που φιλοξένησε προσωπικότητες όπως ο Δημήτρης Μητρόπουλος και η Μαρία Κάλλας.

Στο ρεσιτάλ τον συνόδευσαν η Φιλαρμονική Ορχήστρα του Βουκουρεστίου «Ζορζ Ενέσου» και η σοπράνο Άνα Μαρία Μαρτίνες, υπό τη διεύθυνση του Γιουτζίν Κον.

Η χώρα ζούσε οικονομική ευημερία και όλα είχαν μπει στον ρυθμό της προετοιμασίας για τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Η Αθήνα πλέον συγκαταλέγονταν στις μεγάλες πρωτεύουσες του κόσμου. Ως σύμβολο της πόλης, η εικόνα του Ηρωδείου ταξίδεψε στους τηλεοπτικούς δέκτες όλων των χωρών, ενώ έναν χρόνο μετά το μεγάλο αθλητικό γεγονός, το 2005, ο Ένιο Μορικόνε έκανε δυο συναυλίες εκεί στα τέλη Αυγούστου. Στιγμές μεγάλης προβολής για το αρχαίο θέατρο.

Όπως εκείνη στις 17 Σεπτεμβρίου 2012, που το κοινό της Αθήνας είχε την ευκαιρία να απολαύσει στο Ηρώδειο μια μοναδική συναυλία με τη Μονσερά Καμπαγιέ, τη θρυλική Ισπανίδα σοπράνο. Συνοδευόμενη από την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ, η Καμπαγιέ παρουσίασε κορυφαίες στιγμές της καριέρας της,

Μετά βέβαια από την ευημερία, η χώρα πέρασε στα χρόνια της μεγάλης οικονομικής κρίσης, τα οποία τελείωσαν με το ξέσπασμα της πανδημίας της COVID-19 το 2020.

Μέσα σε όλα αυτά τα γεγονότα, το Φεστιβάλ Αθηνών κατάφερε να επιβιώσει δημιουργικά.
Παρά τους περιορισμούς, τα κλειστά σύνορα και τα lockdowns πραγματοποιήθηκαν παραστάσεις που έδειξαν την επιμονή των καλλιτεχνών και την ανθεκτικότητα του θεσμού.
Το 2020, για παράδειγμα, το πρόγραμμα «Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου 2020 – Υποσύνολο» παρουσίασε ελληνικές παραγωγές σε μικρότερη κλίμακα, δίνοντας βήμα σε νέους δημιουργούς και εντάσσοντας για πρώτη φορά δράσεις ψηφιακής μετάδοσης.
Το 2021, οι Ιχνευταί του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού έδειξαν πως, ακόμη και σε δύσκολες συνθήκες, η τέχνη βρίσκει τον δρόμο της.

Οι Coldplay έφεραν τα social media στο Ηρώδειο
Σήμερα, το Ωδείο Ηρώδου του Αττικού ζει μια περίοδο αναγέννησης με σύγχρονες, επιβλητικές παραγωγές να το επιλέγουν για σκηνικό.

 

Μία από αυτές ζήσαμε τον Ιούνιο του 2024, όταν οι Coldplay το επέλεξαν για το νέο τους βιντεοκλίπ «Feels Like I’m Falling in Love».

Το pop συγκρότημα είχε έρθει στην Αθήνα για δύο συναυλίες και εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία για το ιδιαίτερο αυτό videoclip. To κοινό είχε προσκληθεί μέσω των social media να παρακολουθήσει ζωντανά και να συμμετέχει στη δημιουργία του βίντεο που κυκλοφόρησε την 1 Ιουλίου 2024.

Η σκηνοθεσία έγινε από τον Μπεν Μορ, ενώ στην παραγωγή συμμετείχε επίσης το Coro de Manos Blancas, σε συνεργασία με τη Dudamel Foundation.

πηγή:tovima.gr