Οι γιορτές έχουν έναν άγραφο νόμο: «Σήμερα δεν μετράμε». Και κάπως έτσι, ένα χριστουγεννιάτικο τραπέζι γίνεται εύκολα… μαραθώνιος. Το ερώτημα όμως είναι απλό και ανθρώπινο: τι παθαίνει ο εγκέφαλος και το σώμα μας όταν τρώμε πραγματικά πολύ;

Η τροφή δεν είναι απλώς «καύσιμο». Ο εγκέφαλος εξαρτάται από αυτήν για να κρατά μνήμη, συγκέντρωση, διάθεση και γενικά να κάνει όλα όσα κάνει. Μια ισορροπημένη διατροφή βοηθά μακροπρόθεσμα και την ψυχική υγεία. Αλλά εδώ μιλάμε για το τώρα: τι γίνεται όταν σκάμε από το φαΐ;

Τι συμβαίνει όταν τρώμε υπερβολικά;

Μόλις αρχίσουμε να τρώμε, σώμα και εγκέφαλος μπαίνουν σε συνεννόηση. Ορμόνες που παράγονται στο έντερο και διάφοροι μεταβολίτες στέλνουν σήματα ότι ο οργανισμός χορταίνει. Παράλληλα, το πάγκρεας ενεργοποιείται για να ρυθμίσει το σάκχαρο στο αίμα, κυρίως μέσω ινσουλίνης.

Αυτό το «πακέτο» σημάτων κορεσμού έχει μάλιστα όνομα: καταρράκτης κορεσμού. Και επειδή τα σήματα αυτά προέρχονται από διαφορετικά σημεία του εντέρου, δεν δουλεύουν όλα με τον ίδιο ρυθμό — άλλα έρχονται γρήγορα, άλλα αργούν.

Γιατί μας πιάνει υπνηλία μετά το φαγητό;

Εδώ μπαίνει το διάσημο “food coma”, η μεταγευματική υπνηλία. Πολλοί πιστεύουν πως συμβαίνει επειδή «φεύγει το αίμα από τον εγκέφαλο και πάει στο στομάχι». Όμως τα δεδομένα δείχνουν ότι η ροή αίματος στον εγκέφαλο δεν πέφτει απαραίτητα μετά από ένα μεγάλο γεύμα.

Το πιθανότερο είναι πως το φαινόμενο σχετίζεται με ένα πολύπλοκο ορμονικό “κοκτέιλ” που επηρεάζει κέντρα του εγκεφάλου — αλλά οι ακριβείς μηχανισμοί δεν είναι ακόμη πλήρως ξεκαθαρισμένοι. Με λίγα λόγια: ναι, είναι αληθινό το νύσταγμα — όχι, δεν ξέρουμε 100% ποιο κουμπί το πατάει.

Είναι επικίνδυνο το να φάμε πάρα πολύ… μία φορά;

Εντυπωσιακά, μια μεμονωμένη υπερβολή φαίνεται να έχει μικρότερη άμεση επίδραση απ’ όσο νομίζουμε — τουλάχιστον σε υγιείς ανθρώπους. Σε μελέτη, συμμετέχοντες έφαγαν πολύ περισσότερο από το «άνετα χορτάτος», σχεδόν μέχρι το όριο, και οι ερευνητές είδαν ότι το σώμα ρύθμισε το σάκχαρο αρκετά καλά, αυξάνοντας βέβαια την έκκριση ινσουλίνης και ορμονών κορεσμού.

Το σημαντικό “αλλά”: τέτοια αποτελέσματα δεν γενικεύονται εύκολα σε όλους. Ηλικία, βάρος, μεταβολική υγεία και άλλοι παράγοντες αλλάζουν πολύ την εικόνα.

Έχει σημασία πώς τρώμε υπερβολικά;

Ναι. Άλλο ένα μεγάλο γεύμα, και άλλο ένα πολύωρο “τσιμπολόγημα” με λιπαρά, ζάχαρη και αλκοόλ. Έρευνες που εξέτασαν υπερκατανάλωση σε μεγαλύτερη διάρκεια έδειξαν ότι μέσα σε λίγες ώρες μπορεί να εμφανιστούν σημάδια μεταβολικής επιβάρυνσης, όπως αύξηση λίπους στο ήπαρ.

Και εδώ έρχεται ο κρίκος με τον εγκέφαλο: μακροπρόθεσμα, μια διατροφή πλούσια σε ζάχαρη και κορεσμένα λιπαρά συνδέεται με αλλαγές που σχετίζονται με φλεγμονή, μεταβολική δυσλειτουργία και πιθανή επιβάρυνση λειτουργιών όπως μνήμη και μάθηση.

Γιατί ο οργανισμός “αντέχει” κάποιες υπερβολές;

Εξελικτικά, ο άνθρωπος έχει “χτιστεί” για να αντιμετωπίζει την πείνα. Η πείνα είναι έντονο σήμα επιβίωσης — και ο εγκέφαλος σπρώχνει προς τροφές υψηλής ενέργειας. Η υπερβολή, ιστορικά, δεν ήταν τόσο συχνή όσο σήμερα. Άρα ο οργανισμός μπορεί να διαχειριστεί περιστασιακές υπερβολές, αλλά δεν είναι φτιαγμένος για συνεχόμενη υπερφόρτωση.

Παίζει ρόλο τι τρώμε όταν το παρακάνουμε;

Στα ζώα υπάρχουν ενδείξεις ότι παρατεταμένη δίαιτα υψηλής θερμιδικής αξίας μπορεί να επηρεάζει γνωστικές λειτουργίες. Στους ανθρώπους τα δεδομένα είναι πιο περιορισμένα, όμως υπάρχουν ευρήματα που δείχνουν ότι ακόμη και λίγες μέρες υπερ-επεξεργασμένων τροφών (ζάχαρη/λιπαρά) μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο που ο εγκέφαλος ανταποκρίνεται στην ινσουλίνη σε περιοχές που σχετίζονται με την όρεξη και τη μνήμη.

Με απλά λόγια: ο εγκέφαλος μπορεί να “αλλάζει” νωρίτερα απ’ όσο προλαβαίνει να αλλάξει το βάρος.

Άρα… να το χαρούμε το γιορτινό τραπέζι;

Ναι. Τα στοιχεία δείχνουν ότι ένα μεμονωμένο μεγάλο γεύμα δεν είναι πιθανό να “κάνει ζημιά” στον εγκέφαλο από μόνο του. Εκεί που αρχίζει το θέμα είναι όταν το «μια φορά» γίνεται πολλές ώρες/πολλές μέρες με βαριά, λιπαρά, ζαχαρούχα και συχνά με αλκοόλ.

Το μέτρο δεν είναι φυλακή — είναι απλώς το χειρόφρενο για να μη βρεθείς να κοιμάσαι πάνω στη σαλάτα.

Με πληροφορίες από BBC